Sanat emeği deyince üzerinde durulması gereken en etkili hadise,kuşkusuz kültürün özelleştirilmesiyle birlikte başlayan kültürendüstrisindeki patlama ve dönüşümlerdir. Kültür endüstrisi biteviyedallanıp budaklanmakta ve bu endüstride çalışanların sayısı hergeçen gün kabarmaktadır. Medya, yayın, iletişim, PR, pazarlama/markalandırma, reklam, eğlence, spor, turizm, tasarım, eğitim, bilişim,telekomünikasyon gibi alanları dolduranların, kentsel çalışan nüfusiçindeki oranı, bütün hizmet ve finans sektörü de hesaba katılınca,gelişmiş ülkelerde maddi üretim sektöründekileri çoktan katlamıştır.Kültür endüstrisinin müzeler, bienaller, festivaller, fuarlar, galeriler,müzayedeler aracılığıyla örgütlenen doğrudan sanatla ilgili ağlarıda giderek giriftleşmekte ve şişmektedir. Bunlar arasında sanatınküreselleştirilmesinin asal ortamları olarak ortaya çıkan bienaller,Paolo Virno ve Pascal Gielen gibi prekarite yazarları tarafından post-Fordist, gayri maddi, esnek ve güvencesiz emek rejimlerinin idealmodeli olarak tanımlanmaktadır. Hatta Gielen daha da ileri giderek,bütünüyle sanat ortamının ekonomik sömürü için ideal bir modelolup olmadığını irdelemektedir. Gerçekten de, bienal sanatçıları,küresel korporasyonların himayesi altında örgütlenen bu son derecedeotokratik ortamların bir anlamda çalışanları sayılmazlar mı?Kapak fotoğrafı: Dave Morgan, Narcisse: Sergei Polunin.